Saskia Vandeputte is Doorbraakarchitect bij Tweeperenboom en is gebeten door leren en ontwikkelen. Als trekker van ‘de lerende organisatie’ zorgt ze ervoor dat leren altijd een plaats krijgt op de agenda van Tweeperenboom. Het is dan ook voor de hand liggend dat ze de module ‘Leren’ geeft in de Masterclass Doorbraakarchitect. In deze blog vertelt ze over de dynamische leeragenda. Hoe ze dat voor haar eigen ontwikkeling inzet en wat het voor jou en jouw organisatie zou kunnen betekenen.
Een dynamische leeragenda als richtinggever
Het jaar is halfweg. Ik heb geen voornemens gemaakt voor 2024. Ik heb het eens over een andere boeg gegooid. Dit jaar werk ik met een dynamische leeragenda om mijn professionele doelen scherp te stellen, te monitoren én bij te sturen. Mijn persoonlijke dynamische leeragenda biedt me richting en houvast voor mijn persoonlijke ontwikkeling. Het is een leidraad van 4 leervragen rond mijn métier als doorbraakarchitect waar ik dit kalenderjaar antwoorden op wil verzamelen, via opleiding, coaching, feedback, (zelf)reflectie en lectuur.
Een dynamische leeragenda is een instrument afkomstig uit de wereld van systeeminnovatieprojecten. Kort gesteld zijn dat projecten die geijkte dynamieken en patronen binnen een systeem doorbreken, bv. in de landbouwsector, de voedselindustrie, het onderwijs, de wereld van de zorg, het domein van slimme mobiliteit, … Het gaat om het hertekenen van het DNA, om het maken van keuzes die ‘radicaal afwijken van de gangbare praktijken, gewoonten, onderlinge relaties en institutionele structuren’*. Eigen aan systeeminnovatieprojecten is dat je ‘aan de brug bouwt terwijl je erover loopt’. (Die verandervisie schreven we neer in deze blog.) Dat doe je niet door lineair een vooraf geschreven plan van A tot Z strikt uit te voeren. Dat doe je in héél grote mate door een horizon te bepalen, te experimenteren, te leren onderweg en alert te zijn voor welke volgende stap zich aandient. Resultaatgericht én wendbaar. Doelgericht én lerend.
Leren als middel
Leren dus. Het is de rode draad door ons werk, en één van de vier vermogens die we inzetten als hefboom voor ons doorbraakwerk. In onze projecten willen we het leren op 3 verschillende niveaus stimuleren en ondersteunen:
- Doen we de dingen juist? (single loop learning)
- Doen we de juiste dingen? (double loop learning)
- Stellen we onszelf structureel en fundamenteel in vraag? (triple loop learning)
Leren is geen leuk extraatje in doorbraakwerk. Het is een noodzaak voor wie mikt op maatschappelijke transitie. Een systeem herontwerpen (cfr. de systeeminnovatieprojecten) is geen eenvoudige klus. Er zijn hordes om te nemen, hobbels die vertragend werken en er is -uiteraard- de toekomst die per definitie onvoorspelbaar is. Net daarom is reflexiviteit een sleutelbegrip. Reflexiviteit betekent: bewust en actief stilstaan bij wat je doet, waarom en waartoe je dat doet, hoe je dat doet, met wie je dat doet etc. Leren is daarbij op zich geen doel, wel een middel om nog impactvoller oplossingsrichtingen uit te werken voor de maatschappelijke uitdaging die je tackelt. Wie niet leert onderweg, loopt hopeloos verloren in een bos vol beren op de weg. Wie geen ‘pas op de plaats’ maakt (’Waar zijn we mee bezig?), loopt het risico om uit te komen daar waar iedereen uitkomt: op het einde van de gebaande weg. Daar waar iedereen morrelt in de marge, maar er niets wezenlijk verandert.
De juiste leervraag
Terug naar de dynamische leeragenda. Het is een actiegerichte en participatieve vorm om in systeeminnovatieprojecten samen de vinger aan de pols te houden en de koers bij te sturen. Concreet bestaat een dynamische leeragenda uit een aantal leervragen die je bij de start van je project formuleert. Een leervraag is een vertaling van een uitdaging (probleem, belemmering, dilemma) waar je tegenaan loopt in een appellerende double-loop vraag, met name een vraag die bestaande manieren van denken, werken en organiseren, inclusief je eigen manier, in vraag stelt. De bedoeling is dat je deze dynamische leeragenda regelmatig tot voorwerp van gesprek maakt op overleg. Zo krijg je: vragen die geschrapt worden omdat ze niet meer relevant zijn, vragen die ‘beantwoord zijn’ (de kunst is de antwoorden te capteren), vragen die overeind blijven en vragen die qua formulering veranderen in een meer scherpe en accurate vraagstelling, zoals het voorbeeld hieronder toont:
Leervragen die aanslepen, daar moet je wat mee. Ze duiden op taaie vraagstukken die aandacht verdienen: wat maakt dat deze vraag onopgelost blijft? Wie uit ons netwerk kan er helpen om dit vraagstuk aan te vliegen? Hoe kunnen we de komende periode tijd, aandacht en energie steken in deze vraag?
Ook onderstaand schema toont hoe leervragen doorheen de tijd evolueren (vandaar ‘dynamische’ leeragenda):
5 tips voor een handige dynamische leeragenda
- Ga bij de start voor ‘goed genoeg’. Een dynamische leeragenda is nooit af. Begin met de vragen die er ‘daar en dan’ voor de betrokken stakeholders toe doen. Gaandeweg kan je vragen verfijnen, schrappen of bijsturen.
- Zet uitdagingen op je pad consequent om in leervragen: wat wil je precies te weten komen? Dat werkt mobiliserend: je blijft niet hangen in het benoemen van problemen, je gaat over tot actie: wat is ons handelingsperspectief?
- Een leervraag kan in principe alle kanten uit. Het is een vraag die iets in beweging zet, en de ‘gewenste toekomst’ in zich draagt. Vaak helpt de formulering ‘Hoe zorgen we ervoor dat …?’.
- Hou het overzichtelijk:
- Beperk het aantal leervragen.
- Werk met projectfases waarin je focust op bepaalde leervragen. Zo schep je reliëf en bepaal je prioriteiten.
- Cluster leervragen en tag ze, zodat je alle leervragen rond een bepaald onderwerp vlot kan bundelen.
- Gebruik een dynamische leeragenda als instrument, niet als doel op zich. In de ideale wereld heb je een reflexieve monitor: iemand die vanop gezonde afstand je project opvolgt en op regelmatige tijdstippen de dynamische leeragenda op tafel legt om ervoor te zorgen dat je scherp en ‘on track’ blijft.
Mijn persoonlijke dynamische leeragenda
Terug naar mijn persoonlijke dynamische leeragenda. Uiteraard is mijn eigen leerloopbaan geen systeeminnovatief project. Toch merk ik dat het werkt: de vragen blijven aan me ‘trekken’, ook al ben ik niet elke dag (of week of zelfs maand) bewust bezig met het vormgeven van mijn eigen leerproces.
Nieuwsgierig geworden naar meer? Benieuwd hoe wij het vermogen ‘leren’ vormgeven in ons doorbraakwerk? In onze Masterclass Doorbraakarchitect nemen we een diepe duik in het belang, de kunst en de kunde van het vermogen ‘leren’. Klik hier voor meer info.
Bron
B.C. van Mierlo, B. Regeer, M. van Amstel, M.C.M. Arkesteijn, V. Beekman, J.F.G. Bunders, T. de Cock Buning, B. Elzen, A.C. Hoes, C. Leeuwis. Reflexieve monitoring in actie. Handvatten voor de monitoring van systeeminnovatieprojecten. Hier te downloaden.