of hoe Grote Verhalen de wereld veranderen
Een wereld waar iedereen een basisloon krijgt en maar 15 uur per week werkt, waar vergaderingen niet meer bestaan. Een wereld waar kinderen tot hun drie jaar thuis bij hun ouders blijven om dan rustig het schoolleven in te rollen. Een wereld waar je je leven lang kan, mag en wil leren of het nu een nieuwe managementcursus is of een bloemschikcursus. Een wereld waarin je nooit meer in de file staat, waar toxisch leiderschap en #metoo is uitgeroeid omdat iedereen recht staat als een ander onheus behandeld wordt. Een wereld waar het niet uitmaakt op welke plek je bent geboren omdat kansen overal gelijk zijn.
Een utopie, zegt u? Misschien. Ja, waarschijnlijk. En toch. Deze week las ik het boek van Rutger Bregman: ‘Gratis geld voor iedereen’. Daarin schrijft Bregman:
“Tegenwoordig worden de dromen van een betere wereld er al vroeg uit gehamerd. … ‘De wereld is niet maakbaar’ klinkt het dan, terwijl we zelf het paradijs van de middeleeuwers hebben geschapen. … Zonder al die wereldvreemde dromers die de geschiedenis rijk is, zouden we nog steeds arm, hongerig, bang, vies, dom ziek en lelijk zijn. We kunnen niet zonder de utopie. Juist in deze tijd,…, is er behoefte aan nieuwe dromen.“
Alle ‘utopische’ wereldbeelden uit de bovenste alinea komen uit het boek van Bregman én 5 minuten scrollen door LinkedIn, Facebook en de krant. Met telkens zeer veel nuance errond en nooit gebundeld. Maar wat als we een nieuw Groot Verhaal schrijven? Een Groot Verhaal op lange termijn, eentje waar we ons allemaal, in meer of mindere mate, toe kunnen verbinden? Een nieuwe droom die niet binnen kwartaaltargets, een politieke ambtstermijn of een tienjarenplan gerealiseerd kan worden. Maar wel één waar we samen aan kunnen bouwen, rond kunnen experimenteren of over kunnen bijleren.
Een nieuw Groot Verhaal voor leren, leven en werken
In het transitiewerk dat we vanuit Tweeperenboom ondersteunen zijn dit soort grote verhalen nodig. Het transitieprogramma ‘Leven, Leren, Werken 2050’ in opdracht van het Europees Social Fonds en in samenwerking met Architecture Workroom Brussels & Drift is hier één voorbeeld van.
Een groep fris- en dwarsdenkers, kantelaars en koplopers – ieder in zijn of haar domein – gingen samen op zoek naar de kiemen van een nieuw verhaal voor leven, leren en werken in 2050. Zij durfden te dromen en een groot verhaal te verbeelden met een transitie
- van het lineaire pad leren-werken-pensioen, naar een mozaïek van leren, werken en leven;
- van een uniforme leer- & werkomgeving naar open, flexibele en stimulerende netwerken;
- van loopbaan naar oeuvre;
- van leren als plicht naar leren met goesting;
- van controlerende hiërarchie naar wederzijds vertrouwen;
- van ieder voor zich naar individuen samen.
Rome is ook niet op één dag gebouwd. Elke begin, hoe klein ook, is een goed begin! In 2019 zijn we dan ook gestart met 9 transitie-experimenten. Vanuit dit grote verhaal proberen zij – met de middelen en de context die ze voor handen hebben – om een volgende stap in de transitie te zetten. Iets wat absoluut niet evident blijkt.
Cognitieve dissonantie
Het establishment, laten we het oude normaal voor de gemakkelijkheid even zo noemen, werkt niet altijd mee. Soms moedwillig, maar vaker om dat het nieuwe niet in de bestaande kaders past. En dat is lastig.
Bregman geeft in zijn boek een mooi voorbeeld over hoe mensen vanuit hun eigen verhaal en eigen kaders verklaring geven aan wat er gebeurt. Zo was er een groep mensen in Chicago die geloofden dat op 21 december 1954 om middernacht de wereld zou vergaan. Toen dat uiteindelijk niet zo bleek te zijn, hadden ze daar, na wat nachtelijke consternatie, een zeer goede verklaring voor: “God heeft besloten de aarde te sparen. Er is die nacht door de kleine groep gelovigen zo veel ‘licht’ verspreid, dat de aarde is gered.” Je kan dat dan wel onzinnig of grappig vinden, maar eigenlijk hebben we daar allemaal wel last van.
Ene Leon Festinger die dit verhaal beschreef, noemde het “cognitieve dissonantie“: “Als de werkelijkheid botst met onze diepste overtuigingen, … , dan klampen we ons nog steviger vast aan de overtuigingen die we al hadden.” Zo geeft Bregman in zijn boek verschillende voorbeelden waar gedegen onderzoek een heel ander verhaal vertelt dan wat verspreid wordt door diegenen die er baat bij hebben dat het gaat zoals het gaat.
Versnelling in de coronacrisis
En toch. Plotse gebeurtenissen, zoals de coronacrisis, versnellen het proces. In het transitieprogramma ‘Leven, Leren en Werken 2050’ leek de weg die we te gaan hadden traag en lang te zijn. Tot in maart 2020 corona opdook. Plots vielen grenzen tussen leren, leven en werken weg. Kinderen volgden thuis les, ouders goochelden met werken, huiswerkbegeleiding, zorgen voor, onze sociale agenda was leeg en hobby’s werden geschrapt. Onderwijssystemen die al op gepersonaliseerde leerwegen inzetten, bloeiden, andere bloedden. Het werd duidelijk welke invloed onderwijs op inclusie heeft. Hele groepen leerlingen leken te verdwijnen. Het belang van een leerplek werd op scherp gesteld, etc.
Plots bleek ons transitieverhaal, in plaats van in een rustige ondergrondse stroom, in een bovengrondse, kolkende stroomversnelling te geraken. Bepaalde drempels of vooringenomenheden werden weggevaagd. Nieuwe opportuniteiten staken de kop op. Het feit dat we een groot verhaal hadden, een baken in de toekomst waar we heen wilden, het feit dat we al aan het experimenteren waren, het feit dat we een groep hadden op wie we konden terugvallen, maakte ons sterk in moeilijke tijden. En zo werd ‘een utopie’ een beetje realiteit. Zo zegt Bregman nog:
“Utopiën hebben geen pasklare antwoorden, laat staan oplossingen. Maar ze stellen wel de goede vragen“
Met de volgende gevleugelde woorden sluit hij zijn boek af:
“Laat je de mond niet snoeren. Wie de wereld wil veranderen moet nu eenmaal onrealistisch, onredelijk en onuitstaanbaar zijn. De slaven, vrouwen en homo’s die voor het eerst pleitten voor de afschaffing van de slavernij, het stemrecht voor vrouwen en het homohuwelijk werden ook als gekkies weggezet. En toen gaf de geschiedenis ze gelijk.“
- Meer lezen Bregman,R. (2019) Gratis geld voor iedereen. Hoe utopische ideeën de wereld veranderen. De Correspondent.
- Meer weten over Leven, Leren, werken in 2050? Bezoek de website of contacteer doorbraakarchitect Caroline.