Van traditie naar gewoonte
Zelf heb ik al enkele jaren een hekel aan het ‘cadeautjes-geven-ritueel’ tijdens het kerstfeest van de familie. Voor ik verder ga, wil ik even aangeven dat de redenen hiervoor specifiek van toepassing zijn voor míjn familiesysteem. Ik kan me met ander woorden perfect inbeelden dat andere families wél betekenis kunnen geven aan het ritueel. Bovendien is mijn familiecontext er één waar mensen genoeg spullen hebben, genoeg geld verdienen en dus niets tekort komen. Ik ben me ervan bewust dat dit een voorrecht is en dat we ons gelukkig mogen prijzen niet in armoede te leven.
Ik heb in 2021 hierover dan ook een totaal niet wetenschappelijk marktonderzoek gedaan bij vrienden, collega’s en familieleden. Wat me hierbij opviel is dat de meesten aangaven dat de betekenis van het geven van cadeautjes, verloren is gegaan over de jaren. Opnieuw zal het wel zo zijn dat de mensen die ik ken, vooral gekenmerkt worden door gelijke waarden en overtuigingen en dat ik dus een vertekend en niet representatief beeld heb gekregen. Maar je zou dus kunnen stellen dat er minstens één groep mensen is die het cadeautjes geven vooral vanuit een traditie doet, eerder dan vanuit een betekenis die klopt voor het moment in de tijd en voor het systeem van hun familie.
In een wereld die steeds drukker en stressvoller wordt, merk ik dat cadeautjes kiezen en kopen, nóg meer stress met zich meebrengt. En dat in een periode waar de natuur ons vraagt om te rusten. Ik merkte ook dat veel mensen hun cadeautjes online bestelden en laten leveren tot aan de deur. We voeden hierbij een systeem van over-consumeren en vervuiling en ik weet dat de meeste mensen dit gewoon niet meer willen. Voor mij klopte het dus niet meer en ik ben dus tot de vaststelling gekomen dat ik hiermee niet alleen ben.
2 systemische vragen die kerstkadootjes in vraag stellen
Ik heb nagedacht hoe ik dit zou kunnen aankaarten. Als doorbraakarchitect van transitie-projecten en coach van leiders en teams, weet ik namelijk dat het niet evident is om patronen in vraag te stellen, laat staan te doorbreken.
Ik ben ervan overtuigd dat een systeem pas kantelt als de verandering van binnenuit gebeurt en er dus zo weinig mogelijk van buitenuit gestuurd wordt in de oplossing. In dit geval maak ik wel degelijk deel uit van mijn eigen familiesysteem, maar ik had me voorgenomen om mijn mening hierover niet te geven en zo weinig mogelijk te sturen in het antwoord.
In plaats daarvan heb ik twee open vragen gesteld die ik geleerd heb vanuit het systemisch werken met groepen en organisaties:
- Vraag 1: wat dienen we te behouden om vernieuwing van het kerstfeest mogelijk te maken?
- Vraag 2: wat dienen we vandaag te vernieuwen om het kerstfeest fris en betekenisvol te houden in 2022?
Ik sta even stil bij de reden waarom ik deze twee vragen gekozen heb. De eerste vraag rond behoud en vernieuwing is een belangrijke polarisatie bij vernieuwingsvraagstukken, namelijk erkenning geven dat vernieuwing enkel mogelijk is door zaken te behouden. Dat geeft erkenning aan het verleden en aan de ‘oudere’ generaties.
De tweede vraag rond vernieuwing legt de link met de huidige context. De wereld verandert voortdurend en steeds sneller, dus verbinding hiermee maken is de basis voor vernieuwing. Deze vraag geeft erkenning aan het ‘heden’ en aan de ‘jongere’ generaties.
Niet iedereen vindt het fijn dat deze vragen gesteld worden. Ik kreeg soms de indruk dat bepaalde familieleden zoiets hadden van: ‘koop nu maar gewoon die cadeautjes’ of ‘bepaalde zaken doen we nu eenmaal zo en stel je niet in vraag’. Nu is het belangrijk om mee te geven dat ik in beide familiesystemen één van de laatstgeborenen ben. Systemisch bekeken is het dus mijn plek om vernieuwing voor te stellen en de status quo in vraag te stellen. Ik was me echter bewust dat dit enkel mogelijk is door eerst het verleden te erkennen en te valideren.
Van open dialoog tot een kerst op het strand
Het was interessant om te zien dat ik niet heb gesproken over mijn frustratie over cadeautjes, maar enkel de twee open, algemene vragen heb gesteld. Het resultaat was echter niet minder bevredigend. Op de eerste vraag rond behoud kreeg ik antwoorden zoals: het samenkomen op één plek (in tijden van online samenkomsten), goed en lekker eten (in tijden van fast food) en tijd nemen om iets gezellig te doen (in tijden van focus op resultaat).
Interessant ook om mee te geven is dat dat slechts één iemand aangaf dat de cadeautjes iets waren om te behouden. Een kerstfeest voor mijn familie was dus een soort van tegengewicht, een rustpunt, in drukke tijden. Op de tweede vraag rond vernieuwing kreeg ik praktische antwoorden in de zin van de vernieuwing van plek, activiteit, tijdstip…Het kerstfeest werd dus niet in vraag gesteld en had wel nog degelijk betekenis voor velen. De uitvoering ervan was echter toe aan vernieuwing.
De vragen hadden als gevolg dat het duidelijk werd dat cadeautjes niet meer echt nodig waren voor de meesten. Toch vonden we het belangrijk om de behoefte van die ene persoon aan kadootjes mee te nemen. Verder hebben we de elementen rond vernieuwing en behoud naast elkaar gelegd.
Het resultaat? Beide familiefeesten hebben in 2021 voor de eerste keer in een traditie van 10-tallen jaren zonder het cadeautjes-ritueel plaats gevonden en één van de familiefeesten is doorgegaan op het strand van Cadzand met tapas, champagne, een voetbalwedstrijd én strandwandeling. Ik kan je meegeven dat niemand aangaf cadeautjes opnieuw te willen invoeren. En mijn tante die wel van cadeautjes hield, had voor iedereen een ongelooflijk lieve zelfgemaakte attentie mee, in de vorm van koekjes. En voor mij? Voor mij was het mijn beste kerstfeest tot nu toe.
Roel van Caenegem